Wat is de Utrechtse Ordonantie van 1495?

Stadsbrouwerij de Dikke brouwt traditioneel Wijks Kuytbier naar de Utrechtse ordonantie van 1495. Hierin staat beschreven dat Kuytbier gebrouwen moest worden met een zeer groot gedeelte Haver als mout, de grondstof voor bier.
Omdat gewoon water vroeger niet gezond was om te drinken dronk iedereen bier. Door het brouwproces was bier betrouwbaarder dan water. Zelfs kinderen dronken bier, de dunne variant met 2% alcohol.
Het Wijkse bier was een zogenaamd dikbier (hoog alcohol-percentage van 6,5%). Vandaar de door ons gekozen naam.

Wat is een kuitbier?

Kuit (bier)
Kuit of kuitbier is een bier dat wordt gebrouwen uit voornamelijk gemoute haver, een kleiner deel gerst en een nog kleiner deel tarwe.

Geschiedenis
Kuitbier ontstond eerst in de 15e eeuw in Holland en werd al gauw een succes. In Hollandse steden als Delft, Gouda en Haarlem werd het in grote hoeveelheden geproduceerd en drukte het andere biersoorten uit de markt. Ook in het noorden van het huidige Duitsland werd kuit gebrouwen.

Ook elders in de Nederlanden won kuit aan populariteit. Kuit werd geëxporteerd naar Vlaamse en Brabantse steden, waar het een grote afzetmarkt vond. Toen Brabantse wetgeving de import van het bier aan banden legde, om de eigen brouwers te beschermen, verloren de brouwers van kuit hun belangrijkste afzetmarkt en zakte de productie in om uiteindelijk te verdwijnen.

Een kenmerkende verordening en graanverhouding voor kuitbier uit 1452:
Tot het brouwen van twee en dertich vat eenvoldiger koyten moet men drie molder weyts (tarwe), ses molder gairsten (gerst), en negen molder haveren (haver) verstooken: en totter dubbelder koyten zou men brouwen twyntich vat.

Late vermeldingen van kuit vinden we in de 18e, 19e en zelfs de vroege 20e eeuw, het had toen dus vijf eeuwen lang bestaan. Lange tijd was het kuitbier min of meer vergeten. De inzichten uit het eind van de vorige eeuw zijn vandaag echter achterhaald: het kuit was een innovatief bier dat met hop werd gebrouwen.

Kenmerken
Omdat voor een kuit meerdere granen worden gebruikt, wijkt de smaak af van wat men van bier gewend is. Tarwe wordt vaak voor witbier gebruikt, gerst is algemeen, maar haver is vrij ongebruikelijk. Haver heeft echter relatief meer kafjes en compenseert het ontbreken daarvan bij tarwe. Hierdoor ontstaat een makkelijk te filteren beslag. Bovendien verdraagt de amylase van haver hogere temperaturen dan die van gerst, wat in vroeger eeuwen gunstig was. Haver voegt een zoete smaakcomponent toe en is makkelijk te vermouten.
Bron: Wikipedia

Biertips

Drink De Dikke eens naast asperges of geniet van een zomerse salade en merk dat de smaakbeleving een boost krijgt.

Tip voor het schenken
Voordat het flesje geopend wordt is het aan te bevelen deze een aantal keren te draaien of te rollen (niet schudden) zodat de neerslag (het gist depot) weer enigszins in beweging wordt gebracht. Hierdoor krijgt het bier weer zijn karakteristieke uitstraling en smaak. Mocht bij het uitschenken blijken dat het bier helder of weinig troebel is, zwenk dan enige malen met de fles om de neerslag van de bodem op te wervelen en zodoende een vollere smaak te verkrijgen / behouden.

Gezond
De gist is overigens rijk aan vitamine B, belangrijke aminozuren en ijzer. Het gist depot bevat tevens een glucose tolerantie factor wat gunstig is voor diabetici en het is goed voor ieders huid.

Volksdrank

In de middeleeuwen was bier een echte volksdrank. Mannen vrouwen en ook kinderen dronken bier. Ook omdat gewoon drinkwater niet schoon genoeg was.
Uit historische onderzoek blijkt dat Wijk een rijke biergeschiedenis heeft gehad. Vooral toen het z.g. Kuyt of Kuitbier werd gebrouwen op basis van haver. Kuytbier was zo populair dat het in grote hoeveelheden werd geëxporteerd naar andere gebieden en landen.

In de regio waren verschillende brouwerijen bekend aan de Achterdijk, waar plaatselijke boeren hun eigen bier brouwden. In de stad en de vrijheid van Wijk waren de brouwers echter beschermd tegen concurrentie. Rond de stad mocht zich binnen een straal van 1 mijl geen brouwer vestigen. Maar ook buiten die straal vormden de dorpsbrouwers of de brouwende boeren een bedreiging voor de omzet van de stadsbrouwers. Reden waarom schepen en brouwer Gerrit de Kemp bijvoorbeeld in 1647 maar weer eens herinnerde aan het feit dat door de plattelandsbrouwers de stad en de Staten van Utrecht geld misliepen.

De brouwerij van het Ewoud en Elisabeth gasthuis heeft sinds mensenheugenis bestaan.
De oudste vermelding van een brouwactiviteit dateert uit 1502, toen Peter Ketelbruet de brouwketel repareerde. In 1507 werd een geheel nieuwe kuip gekocht.
De ontwikkeling van de brouwerij als gebouw en het gebruik ervan valt af te lezen uit de notulen en rekeningen van de regeerders van het gasthuis.
De brouwerij werd vanouds gebruikt door brouwers van het gasthuis zelf en door derden. Meestal waren de derden stadsbrouwers of “inbrouwers”, die waarschijnlijk de gasthuisbrouwerij gebruikten om hun eigen ondercapaciteit op te vangen.

Lees voor meer informatie het gehele historische rapport

Het leger

Een speciale afnemer op de plaatselijke biermarkt was het leger, zeker in de tijd dat Wijk bij Duurstede nog een garnizoen had. Vele malen krijgt een compagnie soldaten bij aankomst in de stad wat bier.
De enorme piek in de productie in de gasthuisbrouwerij rond 1590 (zie bijlage) is waarschijnlijk te wijten aan de Duitse soldaten die op dat moment in de regio lagen.
Een enkele keer brouwde een compagnie zelf bier: in 1654 moest kolonel De Hallard 2 gulden betalen voor het brouwsel van zijn compagnie in de gasthuisbrouwerij.
Maar de verkoop aan soldaten werd ook regelmatig aan banden gelegd.
In 1643 mocht er helemaal geen drank aan soldaten worden verkocht.
Enkele tientallen jaren later mocht aan soldaten alleen na negen uur ’s avonds geen drank meer worden verkocht.